De stad Zwolle

Hoe het begon

We weten nog niet veel over het ontstaan van Zwolle. Wel is bekend dat er in de middeleeuwen een nederzetting ontstond langs de rivier de Aa. Sinds 1040 stond daar een parochiekerk, gewijd aan Sint Michaël.

Op 31 augustus 1230 kregen de bewoners stadsrechten van bisschop Willebrand van Utrecht. De inwoners hadden de bisschop geholpen in de strijd tegen de opstandige Drenten. In 1227 versloegen de Drenten nog een leger van ridders, onder leiding van bisschop Jan van Arkel, de voorganger van Willebrand. Veel ridders, inclusief de bisschop, werden gedood.

De inwoners van Zwolle hielpen de bisschop door soldaten te leveren. Vooral de kooplieden gaven geld om de oorlog te financieren. Zij verwachtten als beloning meer zelfstandigheid, zoals in Deventer.

De Stadsrechten

Het verlenen van stadsrechten betekende dat de inwoners van de stad hun eigen bestuurders mochten kiezen. Ze kregen meer politieke vrijheid. Ook mochten ze hun stad ommuren of omheinen en een gracht aanleggen voor de verdediging.

Een stad zijn had ook economische voordelen. De muren gaven veiligheid aan handelaren en hun goederen. Later kregen de inwoners nog meer rechten, zoals het organiseren van jaarmarkten en vrijstelling van tol en belastingen.

Weinig mensen konden toen schrijven. Officiële documenten werden dan ook met een zegel bevestigd. Zwolle koos voor hun zegel de afbeelding van Sint Michaël, hun patroonheilige, tussen twee torens. Rond het zegel stond in het Latijn: 'Zegel van de burgers van Zwolle'.

Het eerste wapen van Zwolle

Het eerste bewijs van het zegel komt uit 1294. De stadsbestuurders en burgers van Zwolle bedankten Lübeck in dat jaar voor de hulp bij het herstellen van de zeerechten.

Het originele document raakte verloren tijdens de oorlogsjaren van 1940-1945. Het oudste bewaarde zegel stamt uit 4 april 1306. Ze gebruikten het tijdens een rechtshandeling voor het Heilige Geestgasthuis in Zwolle. De stad bleef dit zegel gebruiken tot halverwege de 15e eeuw.

Beschermheilige van Zwolle Sint Michaël

Sint Michaël, de beschermheilige van Zwolle, werd in de middeleeuwen veel vereerd. Zijn feestdag is op 29 september. Samen met Gabriël en Raphaël hoort hij bij de aartsengelen. Vaak werd hij, net als Sint Joris, gezien als de beschermer tegen het kwaad.

Op het oudste zegel van Zwolle staat Michaël als strijder. De maker van het zegel gebruikte waarschijnlijk een antiek voorbeeld. De gevleugelde Michaël draagt een Byzantijnse tuniek. In zijn rechterhand houdt hij een speer waarmee hij een draak, het symbool van het kwaad, doodt.

In zijn linkerhand heeft hij een schild, versierd met een rand en een knop. Door invloed van christelijk denken werden Michaël en Joris gezien als christelijke strijders. Dit veranderde ook hun afbeeldingen. Joris kreeg de kleur rood, als herinnering aan zijn strijd tegen de draak. Het bloed van de draak veranderde in rode rozen toen hij werd verslagen.

Michaël kreeg de kleur blauw, omdat hij de leider was van de hemelse legers. Zo werd het rode schild met een wit kruis het symbool van Sint Joris. Het blauwe schild met een wit kruis werd dat van Sint Michaël.

Het zegel van Zwolle uit 1306 toont Sint Michaël die de draak verslaat, tussen twee torens. Het Latijnse opschrift "SIGILLUM BURGENSIUM DE SWOLLIS" is gedeeltelijk verloren gegaan. Het zegel is ongeveer 7 cm groot.

Het Secreetzegel

De burgers van Zwolle gebruikten het beeld van Sint Michaël ook, als ze officiële akten maakten. Aan het einde van de 14e eeuw wilden ze voor minder belangrijke documenten een ander zegel gebruiken. Dit werd het 'secreetzegel' genoemd, of 'geheimzegel'.

Op dit zegel stond voor het eerst een klein wapenschild met een kruis. Dit symbool dat werd later typisch voor Zwolle. Dit schild stond los van Sint Michaël.
In 1384 werd een nieuw secreetzegel gebruikt. Ook de tekst op de rand veranderde. In plaats van "van de burgers" stond er nu "van de stad". Hieruit zou je kunnen afleiden dat het secreetzegel alleen werd gebruikt door de stedelijke administratie. De stadsadministratie werd groter en ingewikkelder. Daardoor het bestuur hulp nodig had van ambtenaren zoals een secretaris en een klerk.

Op het nieuwe zegel stond het schild met het kruis in het midden. Boven het schild was een deel van Sint Michaël te zien. Onder het schild stonden twee kleine figuren, die goed en kwaad voorstelden. Links en rechts van het schild waren twee leeuwenkoppen, die vooral dienden om de ruimte op te vullen. Dit zegel werd tot halverwege de 16e eeuw vaak gebruikt.

Toen een nieuw secreetzegel kwam, wilde de stad ook een nieuw grootzegel. Dit grootzegel was groter, waardoor de maker meer details kon toevoegen. Er is al een afdruk van dit zegel uit 1385. De tekst op de rand was hetzelfde als op het oude grootzegel: "zegel van de burgers van Zwolle". Dit zegel vertegenwoordigde de hele stad.

De stadsadministratie werd nog groter en ingewikkelder, met meer dan één secretaris. Daarom kocht de stad rond 1490 twee extra secreetzegels. Deze leken veel op het oude, maar hadden kleine verschillen. Het gotische ontwerp werd vervangen door een meer moderne stijl uit de renaissance. Michaël leek nu meer op een Romeinse god dan op een hemelse aartsengel. De leeuwenkoppen naast het schild werden vervangen door kleine mannetjes.

In de Broerenkerk in Zwolle is een schildering van Sint Michaël als christelijke strijder. Hij draagt geen tuniek, maar een harnas met een blauw kleed en een wit kruis. Hetzelfde als op zijn schild. Hij verjaagt het kwaad en verslaat het.

De nieuwe Stadsrechten in 1448

Op 4 oktober 1488 gaf keizer Frederik III van het Duitse Rijk een oorkonde uit. Hiermee kreeg de stad Zwolle het recht om eigen munten te slaan. Dit recht was bijzonder, want alleen de keizer en andere vorsten mochten dat doen.

De oorkonde liet ook de groeiende handelsmacht van Zwolle zien. De stad kreeg niet alleen economische voorrechten, maar ook een stadswapen en een banier. Het wapen had een blauw schild met een wit kruis. En een afbeelding van de aartsengel Sint Michaël in goud met een rode mantel.

Op 13 oktober bevestigde de keizer dit voorrecht opnieuw. De stad werd nu erkend als een stad van het Duitse Rijk. Dit betekende dat de soevereiniteit van Zwolle erkend werd door de hoogste autoriteit in Europa.

Zwolle was heel zuinig op deze oorkonde. In oorlogstijd werd de oorkonde met veel zorg bewaard op een veilige plek. Mensen die als geloofwaardig werden gezien maakten ook kopieën. Ze waren bang het originele exemplaar te verliezen.
Tijdgenoten zagen de toevoeging van Zwolle aan de Rijkssteden als de belangrijkste gebeurtenis sinds het stadsrecht in 1230. Het was de voltooiing van de groei van de stad. Formeel bleef Zwolle tot 1648 deel van het Heilige Roomse Rijk van de Duitse natie. In dat jaar, bij de Vrede van Münster, werd de Republiek der Verenigde Nederlanden erkend als een onafhankelijke macht.

Toch wilde Zwolle de herinnering aan het Heilige Roomse Rijk levend houden. De stad noemde zichzelf vaak 'vrije en onafhankelijke Rijksstad'.

De stedelijke overheid liet dit zien in haar communicatie. Op officiële documenten en drukwerken stond trots het wapen van de stad, met de in 1488 gegeven attributen. Ook plaatste de stad de keizerlijke kroon op het wapenschild.

Het wapen

Het wapen van de stad Zwolle staat sinds 1662 op stedelijke publicaties. Het heeft een zilveren kruis op een blauw veld. Het wapen staat op een ovale omlijsting en heeft een keizerlijke kroon bovenop. Aan beide zijden staan klimmende leeuwen.
De leeuwen houden de stadsbanier vast. De ene leeuw heeft een banier met de heilige Michaël. De andere leeuw heeft een banier met het wapenschild. Onder het wapen staat 'Zwollae'. Dit laat zien dat dit het teken en symbool van de stad is.

Zwolle, Kampen, Deventer

Zwolle was in conflict met Deventer, Kampen en de Ridderschap van Overijssel. Zwolle gebruikte haar hoogheidsymbool in dit conflict. De strijd ging over wie de baas was in Overijssel, na het afvallen van de vorsten uit het Habsburgse Huis. De Spaanse koning Philips II was de laatste daarvan. Dit conflict duurde bijna tachtig jaar. Het conflict ging ook over de goederen en inkomsten van de voormalige katholieke instellingen.

In 1663 sloten Deventer, Kampen, Zwolle en de Ridderschap van Overijssel een overeenkomst. Zij werden samen de bestuurders van Overijssel. Dit bleef zo tot 1798.

Door deze overeenkomst kwam er weer rust in het bestuur. In 1668 werd dit gevierd met een gedicht van de bekende dichter Joannes Vollenhovius, met enkele afbeeldingen. Dit liet de harmonie in Overijssel zien, na de overeenkomst van 1663.

Het stadsbestuur van Zwolle liet in 1728 een uurwerk maken door klokkenmaker Willem Bramer. Dit uurwerk werd geplaatst in de schepenzaal, de vergaderruimte die nog bestaat. Boven de wijzerplaat kwam het houten wapen van de stad. Dit wapen was geïnspireerd op een vignet dat het stadsbestuur in 1662 gebruikte, maar zonder de stadsbanieren.

In 1819 werd het wapen als volgt beschreven: Het is een blauw schild met een zilveren kruis. Op het schild staat een keizerlijke kroon. Aan beide kanten houdt een klimmende leeuw het schild vast.

Stedelijke drukwerken

Dit stadswapen werd aan het einde van de achttiende eeuw gebruikt voor drukwerken van de stad. Op 24 november 1819 bevestigde de Hoge Raad van Adel het wapen voor Zwolle.

Na de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815 was de Hoge Raad van Adel verantwoordelijk voor wapens. Ze verleenden en bevestigden wapens voor steden en organisaties. Ook gaven ze advies aan de koning.

Nieuwe ambtsketen

In 1967 werden Zwolle en Zwollerkerspel samengevoegd. De nieuwe gemeenteraad vond het tijd voor een nieuwe ambtsketen voor de burgemeester. In de keten zijn verschillende aspecten van de stad verwerkt. De wapens van Zwolle en Zwollerkerspel zijn erin opgenomen. Ze worden afgewisseld door ronde ornamenten met een koggeschip.

Op dat moment herinnerde de stad zich dat ze ooit deel uitmaakte van het Hanseverbond. Hoewel de betekenis van de Hanse voor Zwolle klein was, sprak het wel tot de verbeelding.

Het oudste zegel van de stad met de heilige Michaël houdt de keten bijeen. Aan de keten hangt een penning met het wapen van de stad, zoals dat in 1819 werd bevestigd.