Willemskade 9

Vanuit dit huis is op 2 oktober 1942 heimelijk een foto gemaakt van de deportatie van Joodse Zwollenaren. Onder begeleiding van Zwolse agenten loopt een groep van voornamelijk vrouwen en kinderen over de voormalige Keersluisbrug de stad uit. 

De eerste Zwolse Joodse mannen werden al in september 1942 naar Nederlandse werkkampen gestuurd. Omdat zij werkloos waren geworden door de anti-Joodse maatregelen moesten ze verplicht aan het werk. Dat was ook in de jaren 30 gebeurd met de werklozen, dus de maatregel kwam niet vreemd over. Op 2 oktober 1942 moesten de gezinnen van deze mannen zich melden bij de gymzaal van het Gymnasium Celeanum aan de Veerallee. Ze werden gelokt met de boodschap dat ze in kamp Westerbork herenigd zouden worden met hun mannen en vaders. Op zaterdag (sjabbath!) 3 oktober 1942 werden zo 121 Joodse Zwollenaren naar het Durchgangslager Westerbork gedeporteerd. Vandaaruit zouden ze naar werkkampen in Oost-Europa worden gebracht, zo vertelden de Duitsers. Je mocht alleen een rugzakje meenemen met wat kleding, een deken, een tandenborstel, een beker en wat andere spullen. Iemand schreef: ‘'t Was een ellendige tocht, die wandeling 's avonds in het donker. Overal huilende vrouwen en kinderen. Uren hebben die stakkers moeten staan of op een harde bank moeten zitten.’  De volgende ochtend moesten ze naar de veelading lopen. Dat was een stationnetje dat op vrijdag voor de Veemarkt werd gebruikt. Veertien dagen nadat ze Zwolle hadden verlaten waren de eerste Joodse Zwollenaren al vermoord in de kampen. Zo is nog twee keer een grote groep Joodse Zwollenaren via Westerbork naar het oosten gestuurd. Tot er in de zomer van 1943 bijna geen Joden meer in Zwolle woonden. Maar een paar konden er onderduiken. Een heleboel konden geen plaats vinden of durfden niet onder te duiken. Ze dachten: 'In Polen gaan we werken en blijven we in leven.' Van de ruim 700 Joodse Zwollenaren overleefden er maar ongeveer een derde de oorlog.

Kees Ribbens, Bewogen jaren. Zwolle in de Tweede Wereldoorlog (Zwolle 1995)

foto: HCO, collectie Eelsingh