Huis van Bewaring

Na D-Day (6 juni 1944) nam het verzet tegen de Duitsers toe. Die traden steeds strenger op tegen de verzetsmensen. Als ze gepakt werden, werden ze opgesloten. In Zwolle in de gevangenis aan de Menno van Coehoornsingel. De verzetsgroepen probeerden hun gevangengenomen kameraden wel eens te bevrijden. Op een gegeven moment hielden de Duitsers drie verzetsmensen vast die veel informatie hadden over de Zwolse verzetsgroep ‘De Groene’. De Duitsers probeerden vaak door het martelen van hun gevangenen aan informatie te komen om zo het verzet te bestrijden. De verzetsgroep besloot daarom om de gevangenen op 2 oktober 1944 te bevrijden. Vijf leden van de groep reden in een auto naar de gevangenis. Twee hadden een Duits uniform aan en een derde speelde een gevangene. Het leek net of er een nieuwe gevangene werd gebracht. De gevangenisbewaarders lieten de ‘Duitsers’ en hun gevangene toe. Toen ze eenmaal binnen waren, trokken deze hun wapens. De cipiers konden niets anders doen dan de gevangen verzetsmensen vrij te laten.

Later werden er steeds weer verzetsmensen gevangengenomen. Ze werden met veel te veel in een cel gestopt. Zoveel dat iedereen net plaats had om te liggen 's nachts. Overdag probeerden ze elkaar moed in te spreken. Iedere nieuwkomer werd gevraagd of de bevrijding al nabij was. Hoe weinig eten er ook was, de gevangenen deelden het met elkaar. Ze wisten dat ze elkaar nodig hadden. Om fit te blijven liepen ze rondjes om de enige tafel in de cel.

Soms werden een of enkele gevangenen uit de cel gehaald om doodgeschoten te worden uit wraak voor een actie van het verzet. Iemand die in de Zwolse gevangenis had gezeten, schreef over een celgenoot die werd weggevoerd: 'We hebben, hem daarna niet meer teruggezien. In de verte hoorden we stampende laarzen. Een machteloze woede maakte zich van ons meester. Niets, maar dan ook niets konden we doen om hem uit de klauwen van deze moordenaars (de Duitsers) te redden'. Zo zijn in de laatste dagen van de oorlog nog negentien verzetsmensen uit de Zwolse gevangenis gehaald. Elf werden bij Wierden doodgeschoten, acht vlakbij de IJssel. Toen de oorlog was afgelopen werden NSB-ers en andere mensen die de Duitsers hadden geholpen in de gevangenis opgesloten.

D.F. Stemvers, ‘Zwolle in verzet’ in: D. Wijnbeek, Vrij Zwolle (Zwolle 1980)

foto: HCO fotograaf onbekend