De Buitensociëteit

Stationsweg 44

In september 1944 leek de oorlog bijna voorbij. De geallieerden rukten snel op in België en de Zuidelijke Nederlanden. De Duitsers bouwden overal in Nederland verdedigingswerken om de geallieerde opmars tegen te houden. Ook rond Zwolle werden loopgraven en betonnen muren aangelegd. Zwolle lag namelijk dicht bij de IJssel. De Duitsers hoopten dat ze zich achter de rivier konden verschansen als de geallieerde legers zouden komen. Om de loopgraven aan te leggen werden in oktober 1944 zo’n 1200 gevangenen uit kamp Amersfoort naar Zwolle gebracht. Die kregen onderdak in de Buitensociëteit, waar ze op de vloer sliepen op stro. Dekens hadden ze niet en er was ook haast geen water. Al gauw boden Zwollenaren hun hulp aan. Niet alleen voedsel en kleding, maar soms ook hulp bij ontsnappingen. De gevangenen hoefden maar over een hek te klimmen en ze waren in de tuinen van de buren. Later werden de dwangarbeiders bijna allemaal ondergebracht in scholen. Dat betekende dat veel schoolkinderen vrij waren die laatste oorlogswinter.

In de Buitensociëteit kregen ook etenhalers onderdak voor de nacht. In West-Nederland was er veel te weinig eten. Er reden haast geen treinen meer en de oogsten waren slecht. Daarom gingen veel mensen uit de westelijke provincies naar het oosten waar nog wel eten was. Zwolle was een belangrijke plaats op de route naar Groningen en Friesland, omdat men daar de IJssel over kon. Iemand schreef daarover: 'Aan de andere kant van de IJsselbrug zag ik een vrouwtje naast een zwaar met eten beladen fiets. Ze moet nog naar Utrecht lopen. Voetje voor voetje schuifelt ze voort. Ze heeft erg koude voeten. De vorige dag heeft ze 40 kilometer op haar zomerschoentjes door de sneeuw gelopen. Haar voeten zijn stuk. Drie vrouwen lopen voor ons; hun handkar is kapot. Eén glijdt uit en valt. Ze heeft zich bezeerd en gilt: ' Ik wil naar m'n kinderen'. De beide anderen beginnen ook te huilen.' Tussen november 1944 en april 1945 trokken zo wel 190.000 mensen door Zwolle. Velen van hen hebben één of enkele nachten in de Buitensociëteit geslapen.

Kees Ribbens, Bewogen jaren. Zwolle in de Tweede Wereldoorlog (Zwolle 1995)

foto: HCO fotograaf onbekend, waarschijnlijk Deutmann